مناسبات دو کشور اتیوپی و ایران در دوره ستم شاهی:  

آغاز روابط دیپلماتیک جدید بین ایران و اتیوپی، به حدود دهه سی شمسی باز می گردد. در سال ۱۳۲۹، سفیر فوق العاده ای از ایران به اتیوپی اعزام و پیام ها و هدایایی میان دولت های وقت رد و بدل شد. در همان سال نیز  وزیر مختار اتیوپی در تهران معرفی گردید. این مقدمات اگرچه بلافاصله به استقرار نمایندگی سیاسی در دو کشور منجر نشد، اما نمایانگر تمایل طرفین به بسط مناسبات بود. در فروردین ماه سال ۱۳۴۰ شمسی، سفارت ایران در آدیس آبابا تأسیس شد و اولین سفیر ایران به اتیوپی اعزام گردید. با این حال سفارت ایران در شهریور ۱۳۴۱، ظاهراً به دلیل مشکلات مالی، تعطیل شد و امور اتیوپی مانند دوران قبل از آن به سفارت ایران در عربستان واگذار شد. در سال ۱۳۴۳ هیأتی از ایران به منظور بررسی امکانات توسعه روابط اقتصادی و سیاسی با اتیوپی به این کشور سفر کرد و پس از بازگشت این هیأت، در اواسط سال ۱۳۴۳، سفارت ایران در اتیوپی بازگشایی شد.

 پس از سفر امپراطور هایله سلاسی به ایران در شهریور سال ۱۳۴۳ مقدمات انعقاد یک موافقتنامه بازرگانی بین دو کشور فراهم شده و زمینه برای بسط و تحکیم مناسبات دو جانبه مساعدت گردید. در خرداد ماه ۱۳۴۷  شاه سابق ایران از اتیوپی دیدار نمود و ضمن این دیدارعهدنامه دوستی و مودت بین ایران و اتیوپی به امضا رسید و در زمینه توسعه روابط اقتصادی و تجاری دو کشور اقداماتی انجام گرفت. پس از این دیدار، بازدید هیأت های کارشناسی دو کشور شدت گرفت و روابط ایران و اتیوپی گسترش یافت.

در سال ۱۳۵۰ امپراطور هایله سلاسی در جشن های دو هزار و پانصد سالگی شاهنشاهی ایران شرکت کرد و دیگر مقامات عالی رتبه اتیوپی نیز در سال های ۱۳۵۱ و ۱۳۵۲ به ایران سفر کردند. وزارت کشاورزی ایران نیز برای بررسی امکان سرمایه گذاری در تولید گوشت در اتیوپی و صدور آن به ایران و خرید گوسفند زنده از آن کشور، هیأتی را در شهریور ماه سال ۱۳۵۱ به اتیوپی اعزام کرد و در مهرماه همان سال، وزیر اصلاحات ارضی اتیوپی به ایران سفر کرد.علاوه بر آن به دعوت نیروی دریایی اتیوپی، ناو جنگی "زال" نیروی دریایی ارتش در مراسم جشن روز نیروی دریایی اتیوپی شرکت کرد. دولت ایران همچنین در سال ۱۳۵۲، مبلغ یکصد هزار دلار برای کمک به آسیب دیدگان خشکسالی اتیوپی اهدا کرد. در تیرماه ۱۳۵۳ نیز وزیر امور خارجه اتیوپی در رأس هیأتی سیاسی به ایران سفر کرد و با شاه، نخست وزیر و وزیر امور خارجه وقت ایران، ملاقات نمود.

با وجود توسعه روابط دو کشور در دوران هایله سلاسی، اتیوپی در ایران سفارت دایر نکرد و سفیر این کشور در هندوستان، سفیر آکرودیته در ایران بود. با روی کارآمدن منگیستو هایله ماریام و نزدیکی وی به بلوک شرق (شوروی و کوبا) و حمایت شاه سابق از سومالی در موضوع جنگ اوگادن، روابط دو کشور به تیرگی گرایید و دولت اتیوپی اعلام کرد بخش قابل ملاحظه ای از کمک های آمریکا به سومالی، از طریق ایران در اختیار آن کشور قرار می گیرد.

روابط ایران و اتیوپی پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران :

پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، با توجه به رابطه تیره دولت وقت اتیوپی با رژیم شاه و این که دولت اتیوپی خود را دولتی انقلابی می دانست روابط دو کشور رونق یافت. وزیر خارجه وقت اتیوپی، پیام تبریکی برای وزیر خارجه دولت موقت جمهوری اسلامی ایران ارسال نمود و چندی بعد نیز اتیوپی تجاوز آمریکا به صحرای طبس را محکوم کرد. پس از ترسیم اصول سیاست خارجی جمهوری اسلامی و در اولویت قرار گرفتن آفریقا و کشورهای جهان سوم، جمهوری اسلامی ایران مصمم شد روابط دوستانه ای با اتیوپی که دارای موقعیتی ویژه در منطقه حساس و استراتژیک شاخ آفریقا بود برقرار نماید.

وجود مقر سازمان وحدت آفریقا در این کشور نیز بر اهمیت این امر افزوده بود. علاوه بر آن موقعیت استراتژیک اتیوپی، اشتراک مواضع ضد امپریالیستی دو کشور و مهم تر از آن موضع جانبدارانۀ اتیوپی از جمهوری اسلامی در جنگ تحمیلی از عوامل مهم علاقمندی جمهوری اسلامی به گسترش روابط با اتیوپی در دهه ۱۹۸۰ میلادی بود. در طول این سال ها هرچند روابط دو کشور گسترش یافت ولی موضوع اریتره و حمایت جمهوری اسلامی از آرمان مبارزان اریتره مانعی عمده بر سر راه گسترش هرچه بیشتر روابط دو کشور بود و مقامات اتیوپی نیز در دیدار با مقامات جمهوری اسلامی ایران به طور تلویحی از این موضوع به عنوان عامل عمده عدم گسترش روابط دو کشور یاد می کردند.

پس از روی کار آمدن دولت جدید اتیوپی در سال ۱۳۷۰، سفرها و مذاکراتی برای گسترش روابط دو کشور صورت گرفت. در  همان سال  مدیر کل خاورمیانه و شمال افریقای وزارت امور خارجه طی سفری به آدیس آبابا و ملاقات با ملس زناوی رئیس جمهوری دولت انتقالی، پیام شفاهی رئیس جمهوری وقت ایران را به وی ابلاغ و تمایل و آمادگی جمهوری اسلامی ایران را برای گسترش روابط دو کشور به او ابلاغ نمود. دولت اتیوپی نیز ضمن استقبال از این امر  سفارت خود در تهران را در سال ۱۳۷۱ بازگشایی نمود.

مدت کوتاهی بعد از بازگشائی سفارت اتیوپی در تهران تامرات لاینه، نخست وزیر وقت اتیوپی، به دعوت معاون اول رئیس جمهوری ایران، در رأس هیأتی متشکل از پنج وزیر کابینه این کشور از ایران دیدن نمود و در این سفر، چهار یادداشت تفاهم همکاری در زمینه های بازرگانی، ساختمان، شیلات و نفت، بین دو کشور به امضا رسید.

پس از سفر نخست وزیر اتیوپی به ایران دیدارهایی در سطح مدیران میانی بین دو کشور صورت گرفت. در سال ۱۳۷۸ و بدنبال ملاقات وزرای خارجه ایران و اتیوپی در کنفرانس غیر متعهدها در دوربان آفریقای جنوبی، وزیر خارجه اتیوپی به ایران سفر نموده و با رئیس جمهور ایران وقت ایران و وزیر امور خارجه کشورمان ملاقات و گفت و گو کرد. همچنین در همان سال، وزیر انرژی و معدن اتیوپی به عنوان نماینده ویژه ملس زناوی به ایران سفر نمود و در ملاقات با معاون اول ریاست جمهوری اسلامی، پیام کتبی نخست وزیر اتیوپی به ریاست جمهوری اسلامی ایران را تقدیم وی کرد.

مدت کوتاهی بعد از آن نیز معاون عربی و آفریقای وقت وزارت خارجه به عنوان نماینده ویژه ریاست جمهوری اسلامی ایران به اتیوپی سفر نمود. وی در این سفر با نخست وزیر، معاون وزیر خارجه و دبیرکل سازمان وحدت آفریقا ملاقات نمود و یادداشت تفاهم همکاری های اقتصادی، علمی و فنی بین جمهوری اسلامی ایران و جمهوری دموکراتیک فدرال اتیوپی به امضاء مقامات دو کشور رسید. پس از امضاء این یادداشت تفاهم  اجلاس کمیسیون مشترک اقتصادی دو کشور نیز فعالیت خود را آغاز کرد .

مناسبات دو کشور در دهه ۱۳۸۰ هجری شمسی در سطحی خوب و مناسب ادامه یافت و اجلاس کمیسیون مشترک اقتصادی دو کشور با حضور مقامات عالیرتبه دو کشور در تهران و آدیس آبابا برگزار گردید.در دوره ریاست جمهوری آقای محمود احمدی نژاد نیز مناسبات دو کشور توسعه یافت و هیئت هایی از دو کشور به کشورهای مقابل سفر کردند. که آخرین آن شرکت وزیر خارجه اتیوپی در اجلاس نهضت عدم تعهد در تهران در سال ۱۳۹۱ بود.

 اهمیت استراتژیک این کشور در منطقه شاخ آفریقا و وجود اقلیت بزرگی از مسلمانان از یک سو و موقعیت ژئوپلتیک آن در جغرافیای سیاسی قاره آفریقا و مشابهت های فرهنگی و تاریخی روابط دو کشور را به طور طبیعی به هم نزدیک ساخته است  و اتیوپی در اکثر مجامع بین المللی در له جمهوری اسلامی ایران رای داده است.

زمینه‌های مناسب برای ایجاد یا توسعه روابط فرهنگی

هرچند روابط رسمی دو کشور مدت کوتاهی پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران آغاز شد با این حال حکومت استبدادی هایله ماریام در مدت زمامداری خود تمایلی به تاسیس رایزنی فرهنگی ج.ا.ایران در این کشور نداشت و علیرغم مذاکرات مقامات دو دولت، مسئولان دولت اتیوپی با  امضاء موافقت نامه فرهنگی و تاسیس نمایندگی فرهنگی ایران در این کشور موافقت نکردند. با این حال در سال ۱۹۸۹ میلادی و بدنبال گفتگوهای مسئولان فرهنگی دو کشور، اولین یادداشت تفاهم فرهنگی میان ایران و اتیوپی به امضاء رسید و متعاقب آن  رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در اتیوپی رسماً فعالیت خود را آغاز نمود.

پس از سقوط دولت سوسیالیستی هایله ماریام، یادداشت تفاهم امضاء شده عملاً قدرت اجرایی خود را از دست داد ولی رایزنی فرهنگی زیر نظر سفارت جمهوری اسلامی ایران به فعالیت خود ادامه داد و حکومت انتقالی نیز با اعلام فضای باز سیاسی و فرهنگی در کشور موافقت خود را با تداوم اقدامات فرهنگی جمهوری اسلامی ایران اعلام نمود.

  در سال ۲۰۰۰ میلادی یادداشت تفاهم فرهنگی جدیدی بین جمهوری اسلامی ایران و دولت فدرال اتیوپی به امضاء رسید و سطح روابط فرهنگی فیمابین دو کشور تا حدودی ارتقاء یافت. بدنبال این امر در سال ۲۰۰۲ و در جریان برگزاری سومین اجلاس کمیسیون مشترک اقتصادی ایران و اتیوپی موافقتنامه همکاری های فرهنگی نیز بین دولتین  به امضاء رسید که این امر به نوبه خود موجب گسترش مناسبات فرهنگی دو کشور گردید. بر اساس این موافقتنامه دو کشور توافق نمودند در زمینه‌های زیر با یکدیگر همکاری نمایند:

• تبادل کتب، نشریات، آثار نقاشی، عکس، نوار، فیلم ، نرم‌افزارهای کامپیوتری، برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی
• تبادل هیأت هایی در زمینه‌های فرهنگی، هنری، جهانگردی و ورزشی
• برگزاری هفته فرهنگی و فیلم، اجرای موسیقی و هنرهای نمایشی
• همکاری بین دانشگاه‌ها و مؤسسات علمی، آموزشی و پژوهشی و مراکز فرهنگی دو کشور
• تبادل استادان، محققان، علما، دانشمندان ، معلمان و دانشجویان جهت گسترش زمینه‌های مختلف آموزشی
• تبادل اطلاعات در زمینه نظام آموزشی و ارزشیابی مدارک تحصیلی و مدارج علمی مدارس، آموزشگاه‌ها و دانشگاه‌های یکدیگر

مدت کوتاهی پس از امضاء این موافقت نامه فرهنگی و در راستای عملیاتی نمودن موافقت نامه همکاری فرهنگی، یادداشت تفاهم همکاری علمی و فرهنگی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی با دانشگاه آدیس آبابا نیز به امضا رسید. براساس این یادداشت تفاهم، طرفین توافق نمودند در زمینه‌های ذیل همکاری های خود را گسترش دهند:

• اعزام اساتید مجرب در زمینه‌های مورد نیاز طرف اتیوپیایی
• انتقال تجربیات ارزشمند ج.ا.ایران در زمینه آموزش و پژوهش به طرف اتیوپیائی از طریق ارسال کتب، نشریات و میکرو فیلم کتب خطی و همچنین اجرای برنامه اتوماسیون و ایجاد شبکه ارتباطات رایانه‌ای برای دانشگاه آدیس آبابا
• ایجاد یک مسجد مرکزی با بنای ایرانی ـ اسلامی در دانشگاه آدیس آبابا
• برپایی نمایشگاه فرهنگی و هنری ایرانی و اسلامی در دانشگاه آدیس آبابا
• ایجاد کرسی زبان فارسی، اسلام شناسی و گفتگوی بین تمدن ها در دانشگاه آدیس آبابا
• ارایه فرصت های مطالعاتی کوتاه مدت و بلند مدت برای اساتید علاقمند اتیوپیایی در حوزه‌های اسلام شناسی، ایران شناسی، زبان و ادبیات فارسی
• برگزاری سمینارها و همایش هایی در زمینه گفتگوی بین ادیان الهی
• کمک به باستان شناسی اسلامی در اتیوپی

رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران از بدو تاسیس تاکنون اقدامات قابل توجهی را در راستای گسترش مناسبات فرهنگی دو کشور انجام داده است. مهم ترین فعالیت های مرکز فرهنگی ایران طی سالیان گذشته عبارت بوده است از:

· تلاش برای اجرای موافقت نامه‌ها و برنامه‌های مبادلات فرهنگی ، هنری و تبلیغی منعقده بین دو کشور

· انجام مطالعات و تحقیقات فرهنگی اجتماعی و حمایت از پژوهش های علمی فرهنگی بویژه در زمینه شناخت ادیان، فرق، فرهنگ، آداب و رسوم و جریان های فرهنگی اتیوپی که منجر به چاپ کتاب اتیوپی در آئینه فرهنگ در سال  ۱۳۹۹  در انتشارات بین المللی الهدی گردید.

· شناخت جمعیت‌ها . انجمن‌ها و شخصیت ‌های فرهنگی و مذهبی اتیوپی

· ایجاد هماهنگی برای عقد موافقت نامه‌ها و قراردادهای فرهنگی ، علمی، آموزشی ، هنری ، سینمایی، جهانگردی، خبری، مطبوعاتی، ورزشی و امدادی بین سازمان ها و نهادهای همتا در دو کشور

· ارتباط با سازمان‌های فرهنگی منطقه‌ای و بین‌المللی مستقر در اتیوپی بویژه در اتحادیه آفریقا

· تلاش برای گسترش روابط علمی دانشگاهی بین دو کشور

· حضور گشترده و مستمر رایزنی فرهنگی در برنامه های رادیویی و تلویزیونی، تا کنون مستند های مختلفی از کانال های تلویزیونی اتیوپی به نمایش درآمده و همچنین برنامه شب شعر متنوعی نیز در رادیوهای این کشور در حال پخش می باشد.

· برگزاری گردهمایی ها، جشنواره‌ها و نمایشگاه‌های فرهنگی و تبلیغی در شهرهای مختلف کشور

· اشاعه و گسترش زبان و ادبیات فارسی و تقویت کرسی های زبان فارسی، ایران شناسی و آموزش قرآن کریم.  تاکنون ۱۶ دوره زبان فارسی و ایرانشناسی برگزار شده است و اتاق ایران نیز تاسیس شده است.

· تألیف، ترجمه و انتشار کتب و نشریات مختلف با هدف معرفی علوم، معارف، فرهنگ و تمدن اسلامی ایرانی به اندیشمندان اتیوپیائی تا کنون کتابهای متععدی از زبان فارسی به امهریک چاپ و منتشر شده است.

· برگزاری دوره های آموزش علوم اسلامی در شهرهای مختلف اتیوپی با انگیزه ارتقاء سطح معلومات دینی مسلمانان این کشور

· برگزاری دوره‌های آموزش علوم اسلامی خاص ائمه جمعه و جماعات

· فراهم آوردن امکان ادامه تحصیل برخی از دانش‌آموزان مسلمان در دانشگاه های ایران

· فراهم آوردن زمینه های ایجاد ارتباط بین سازمان ها و مراکز فرهنگی دو کشور

ایران و ایرانشناسی در اتیوپی

ایران و اتیوپی از دوره ستم شاهی دارای روابط سیاسی بوده اند با این حال بدلیل بعد مسافت و وضعیت نامناسب اقتصادی این کشور، ایرانیان هیچ گاه برنامه ای برای اقامت در این کشور نداشته اند. از این روی در حال حاضر جدای از چند خانواده متعلق به سفارت و رایزنی فرهنگی ج.ا.ایران که بصورت دوره­ای در این کشور استقرار دارند، تنها یک الی دو خانواده ایرانی در این کشور زندگی می کنند که آن هم حضور کامل نداشته و تنها در ماههایی از سال برای تجارت حضور دارند.  البته در فصول مختلف سال برخی از تجار ایرانی برای شرکت در نمایشگاه بین المللی بازرگانی آدیس­آبابا و خرید و فروش برخی کالاهای تجاری بصورت موقت در این کشور حضور می یابند با این حال مدت سکونت آنها معمولا کمتر از یک ماه است.

علیرغم برخی اقدامات رایزنی فرهنگی ج.ا.ایران در خصوص تاسیس کرسی ایران شناسی و اتاق ایران در این کشور و آمادگی مقامات اتیوپیائی تاکنون اقدامی در این خصوص صورت نگرفته است. این در حالی است که در کتاب درسی رشته تاریخ در دانشگاه آدیس آبابا و دیگر دانشگاه های کشور اطلاعات اندکی در مورد تاریخ ایران و گاها با داده های اشتباه، وجود دارد و برخی دانشجویان تاریخ تحولات سیاسی ایران در دوره معاصر را به عنوان موضوع پایان نامه خود انتخاب می کنند.

جدای از آن در خصوص لشکرکشی کمبوجیه به مناطق شمالی اتیوپی و بدست آمدن برخی بقایای سربازان شرکت کننده در این عملیات جنگی در شمال اتیوپی نیز تحقیقاتی توسط محققان اتیوپیائی صورت گرفته است ولی متاسفانه طی این سالهای هیچگاه امکان ایجاد یک کرسی ثابت ایرانشناسی در دانشگاههای این کشور صورت نگرفت و همواره این دوره های ایرانشناسی بعنوان یک فعالیت فوق برنامه در دستور کار دانشگاههای این کشور قرار گرفت.

در دوره های مختلف برگزار شده ایرانشناسی تا کنون از اساتیدی مانند دکتر آرکا، دکتر یوناس و مرحوم پرفسور تسفای بهره گرفته شده است. علیرغم اینکه علاقه به ایران و شعر و ادب فارسی در این کشور وجود داشته و کتابهای شعرای شهیر ایرانی بدون دخالت فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در اتیوپی ترجمه و چاپ می گردد ولی هیچگاه دوره های ایرانشناسی نتوانست به جایگاه اصلی خود دست یابد. مشکل بعدی که بسیار مشهود بود اینکه اساتید معدود اساتید ایرانشناسی اتیوپی هیچگاه به ایران نیز سفری نداشته و برنامه ریزی برای برگزاری دوره های دانش افزایی برای ایشان نیز صورت نگرفته است.

البته آسیب شناسی دوره های ایران شناسی و زبان و ادب فارسی در کشور اتیوپی قصه طولانی است، چرا که اتیوپی کشوری بسیار فقیر است و دانشجویان شرکت کننده در این دوره ها حتی اگر بورس تحصیلی به آنها داده شود بازهم جذابیت چندانی برای آنها وجود ندارد چرا که نگاه کلیه دانشجویان مبتنی بر معیشت است و حتی اگر در دوره های تخصصی ایران شناسی و زبان فارسی هم بورسیه شوند امکان جذب و بکارگیری آنها پس از پایان تحصیلات در دانشگاههای کشور اتیوپی وجود ندارد، به همین جهت اکثر دانشجویان علاقمند به ادامه تحصیل در رشته های فنی و مهندسی و پزشکی هستند. این مشکل حتی برای فارغ التحصیلان دانشگاه المصطفی(ص) نیز وجود داشته و معمولا این افراد پس از بازگشت به اتیوپی در مشاغل غیر،  مشغول بکار میشوند.

لذا به نظر می رسد که در توسعه دوره های ایرانشناسی و زبان فارسی باید از تجربیات کشورهای دیگر که حتی نوعا ارتباط فرهنگی و دینی و تمدنی با کشور متوقف فیه ندارند باید استفاده نمود، یکی از این موارد کشور چین، ترکیه و کره جنوبی و ... است آنها با پیوند زدن بخش های اقتصادی خود و نفوذ در هر کشوری، یادگیری زبان و فرهنگ کشور خود را بعنوان امتیازی برای ورود به بازار کار و اشتغال در کشورها در نظر گرفته اند و به همین جهت است که متقاضیان زیادی برای شرکت در کلاس های این کشور ها وجود دارد.